Waarnemingen zijn resultaten van onderzoek of andere observaties met een zekere relevantie voor het erfgoed. Hiervoor wordt een groot aantal bronnen gebruikt: gepubliceerde gegevens, historische bronnen, meldingen van archeologische vondsten, etc. Momenteel zijn dit uitsluitend archeologische waarnemingen, maar in de toekomst kan dit uitgebreid worden met bouwkundige en landschappelijke. De archeologische waarnemingen vormen samen de Centrale Archeologische Inventaris (CAI). Omwille van de kwetsbaarheid van sommige sites, blijven de meeste CAI-fiches afgeschermd voor bezoekers zonder een persoonlijke toegang. Dit noemen we private waarnemingen. Op 22 maart 2021 werd een deel van de Waarnemingen echter voor iedereen beschikbaar gemaakt. Deze ‘publieke’ waarnemingen zijn vooral fiches over archeologische opgravingsonderzoeken, en vooronderzoeken uitgevoerd in het kader van het Onroerenderfgoeddecreet. Meer uitleg vind je op: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/waarnemingen_info

Bij het beheer van onroerend erfgoed is het belangrijk na te denken over de ambities op langere termijn. Die kan je concretiseren in een beheersplan: een document waarin je onder meer vastlegt welke werkzaamheden waar en wanneer nodig zijn. In de digitale laag “Beheersplannen onroerend erfgoed” vind je alle goedgekeurde beheersplannen. Dit zijn niet alleen de onroerenderfgoedbeheersplannen en geïntegreerde beheersplannen, goedgekeurd vanaf 1 januari 2015 bij de inwerkingtreding van het Onroerenderfgoeddecreet. Maar ook de oude landschapsbeheersplannen (voor beschermde cultuurhistorische landschappen en erfgoedlandschappen) en de herwaarderingsplannen (voor beschermde stads- en dorpsgezichten) van voor 1 januari 2015.

Een onroerenderfgoedrichtplan is een instrument om erfgoed in een afgebakend gebied of van een thema te behouden en te ontwikkelen voor de toekomst. Samenwerking en participatie staan bij de opmaak centraal. Eerst werken alle partners samen aan een langetermijnvisie voor het thema of gebied. In een actieprogramma formuleren ze vervolgens welke concrete acties ze uitvoeren om de gezamenlijke ambities te realiseren. De gemeente, de provincie of het Vlaams Gewest kan een onroerenderfgoedrichtplan ook als basis gebruiken voor de afbakening van een erfgoedlandschap in een ruimtelijk uitvoeringsplan. In de digitale laag “Onroerenderfgoedrichtplannen” vind je alle goedgekeurde onroerenderfgoedrichtplannen.

De laag “archeologisch erfgoed – gehelen” bevat alle wetenschappelijk geïnventariseerde items van een grote schaal waaraan de discipline “archeologisch” werd toegekend. Het gaat om waardevolle archeologische zones, zoals historische stadskernen. Het is belangrijk om op te merken dat ze slechts een deel van het gekend archeologisch bodemarchief vertegenwoordigen. Door nieuw onderzoek kunnen steeds zones worden toegevoegd of geschrapt, of worden uitgebreid of verkleind. Deze laag vervangt de laag “Wetenschappelijke inventaris archeologisch erfgoed” (lu_wet_az) .

De laag “landschappelijk erfgoed – elementen” bevat alle wetenschappelijk geïnventariseerde items van een kleine schaal waaraan de discipline “landschappelijk” werd toegekend. Het gaat om historische tuinen en parken, zoals villatuinen en stadsparken; houtige beplantingen met erfgoedwaarde, zoals kapelbomen, kasteeldreven, vredesbomen en hakhoutpercelen; en waardevolle getuigen van het vroegere landschap, zoals akkercomplexen, poelen en holle wegen. Deze laag vervangt de lagen “Wetenschappelijke inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde” (lu_wet_hbe) en “Wetenschappelijke inventaris van historische tuinen en parken” (lu_wet_htp); en de landschapsatlaselementen uit de laag “Wetenschappelijke inventaris landschapsatlasrelicten” (lu_wet_la).

De laag Erfgoedobjecten is een verzamellaag van alle wetenschappelijk geïnventariseerde items, die als geheel een zo representatief mogelijke selectie geven van het onroerend erfgoed in Vlaanderen. Zowel archeologisch, bouwkundig, als landschappelijk erfgoed zijn opgenomen. In de attributentabel kan je eenvoudig filteren op discipline en schaal.

De laag “archeologisch erfgoed – elementen” De laag “archeologisch erfgoed – elementen” bevat alle wetenschappelijk geïnventariseerde items waaraan de discipline “archeologisch” en de schaal “element” werden toegekend. Deze laag vervangt grosso modo de laag cai_bronlaag.

De laag “bouwkundig erfgoed – elementen” bevat alle wetenschappelijk geïnventariseerde items van een kleine schaal waaraan de discipline “bouwkundig” werd toegekend. Het gaat om waardevol bouwkundig erfgoed in de ruimste zin van het woord. Zowel infrastructuur, gebouwen van alle mogelijke typologieën, als klein erfgoed, zoals beeldhouwwerken en straatmeubilair, zijn opgenomen. Deze laag vervangt de lagen “Wetenschappelijke inventaris van het bouwkundig erfgoed: relicten” (lu_wet_dibe_relict) en “Inventaris Historische Orgels” (lu_wet_dibe_orgel).

De Vlaamse Overheid beschikt over verschillende instrumenten om het behoud van onroerend erfgoed te verzekeren. Eén van de instrumenten dat kan worden ingezet, is de vaststelling van een inventaris. Hiermee bevestigt de minister bevoegd voor het onroerend erfgoed dat alle erfgoeditems op deze vastgestelde lijst erfgoedwaarde(n) bezitten en nog altijd bewaard zijn. Vanaf 1 februari 2018 beschikt ieder vastgesteld bouwkundig relict of geheel over een aanduidingsobject, dat informatie m.b.t. het juridische statuut weergeeft. Zo’n aanduidingsobject bevat o.a. de geldigheidsdatum van de aanduiding, een link naar het vaststellingsbesluit en een afbakening van het vastgestelde bouwkundige relict of geheel op een gegeorefereerd plan. De vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed is één van de in totaal zes vastgestelde inventarissen, gebaseerd op de wetenschappelijke inventarissen.

Deze laag toont de polygonen van de gebieden die onderzocht werden in functie van de opmaak van bekrachtigde archeologienota’s en nota’s. Conform hoofdstuk 5 van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 zijn dergelijke bekrachtigde archeologienota’s en nota’s in bepaalde gevallen verplicht te bekomen in functie van de aanvraag van een omgevingsvergunning of als voorwaarde bij het verkrijgen van een omgevingsvergunning. De bekrachtigde archeologienota’s en nota’s bevatten in hoofdzaak twee elementen: - de resultaten van een archeologisch vooronderzoek; - en de maatregelen die nodig zijn om de wetenschappelijke kennis te vrijwaren die vervat zit in het eventueel aanwezige archeologisch erfgoed dat bedreigd is met vernieling door de uitvoering van de omgevingsvergunning. Alle bekrachtigde archeologienota’s en nota’s zijn publiek ontsloten op https://loket.onroerenderfgoed.be/archeologie/notas/